ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΑΡΧΕΓΟΝΩΝ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ
Η µεταµόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων αποτελεί σημαντική θεραπεία για την αντιμετώπιση πολλών αιματολογικών, μεταβολικών και γενετικών νοσημάτων. Υπάρχουν δύο τύποι μεταμόσχευσης, η αυτόλογη και η αλλογενής.
Στην αυτόλογη μεταμόσχευση τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα προέρχονται από τον ίδιο τον ασθενή πριν από τη θεραπεία και επαναχορηγούνται μετά από υψηλή δόση χημειοθεραπείας ή/και ακτινοβολίας. Τα αυτόλογα αιμοποιητικά κύτταρα δεν έχουν ειδική θεραπευτική δράση κατά του νοσήματος αλλά βοηθούν στην αναγέννηση του μυελού των οστών μετά από τη θεραπεία.
Στην αλλογενή μεταμόσχευση χορηγούνται στον ασθενή αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα που συλλέγονται από υγιή δότη. Τα αιμοποιητικά κύτταρα από τον υγιή δότη, αφενός θα οδηγήσουν στην αποκατάσταση της φυσιολογικής αιμοποίησης μετά από ισχυρή χημειοθεραπεία ή/και ακτινοβολία, αφετέρου θα συμβάλλουν με ανοσολογικό μηχανισμό στην εκρίζωση των υπολειμματικών νεοπλασματικών κυττάρων και στην ίαση του νοσήματος.
Πηγές αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων είναι ο μυελός των οστών και το αίμα από το οποίο λαμβάνουμε πλέον τα κύτταρα μετά από κατάλληλη κινητοποίησή τους από το μυελό. Από το 1988, πηγή αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων είναι το ομφαλοπλακουντικό αίμα (ΟπΑ) που συλλέγεται μετά τον τοκετό.
ΤΡΑΠΕΖΕΣ Οπ.Α
Υπάρχουν δύο είδη Τραπεζών ΟπΑ:
Οι Δημόσιες, που λειτουργούν σε Νοσηλευτικά Ιδρύματα Ν.Π.Δ.Δ. ή Ν.Π.Ι.Δ. κοινωφελούς/μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Η χορήγηση του ΟπΑ από τους γονείς είναι δωρεά και η φύλαξη γίνεται δωρεάν με σκοπό τη θεραπεία οποιουδήποτε ασθενούς ανά τον κόσμο το έχει ανάγκη.
Οι Ιδιωτικές, που λειτουργούν σε Ιδιωτικές Κλινικές είτε έχουν τη μορφή Ν.Π.Ι.Δ.. Η φύλαξη γίνεται με οικονομικό αντάλλαγμα και προορίζεται για αυτόλογη ή οικογενειακή χρήση.
Σήμερα, υπάρχουν παγκοσμίως περίπου 55 Δημόσιες Τράπεζες ΟπΑ σε 36 χώρες, διαθέτουν περισσότερες από 750.000 μονάδες ΟπΑ και έχουν ήδη πραγματοποιηθεί περισσότερες από 35.000 αλλογενείς μεταμοσχεύσεις για κακοήθη αιματολογικά και μη-κακοήθη αιματολογικά και γενετικά. Ο αριθμός των Ιδιωτικών Τραπεζών ΟπΑ είναι πάνω από 400, διαθέτουν εκατομμύρια μονάδων ΟπΑ αλλά έχουν πραγματοποιήσει ελάχιστες μεταμοσχεύσεις.
Ο ΕΟΜ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΗ ΦΥΛΑΞΗ ΟπΑ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ
Ο ΕΟΜ συντάσσεται με τις απόψεις των Διεθνών Επιστημονικών Εταιρειών και της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας και συνιστά τη φύλαξη ΟπΑ σε Δημόσιες Τράπεζες για τους παρακάτω ιατρικούς λόγους.
- Δεν υπάρχουν ιατρικές ενδείξεις για αυτόλογη φύλαξη, πλην την κατευθυνόμενης φύλαξης που γίνεται για ιατρικούς λόγους και που ούτως ή άλλως υποστηρίζεται από τις Δημόσιες Τράπεζες.
- Στα γενετικά νοσήματα δεν χρησιμοποιούνται αυτόλογα κύτταρα γιατί έχουν και αυτά τη γενετική διαταραχή.
- Οι λευχαιμίες της παιδικής ηλικίας, που είναι η πιο συχνή αιματολογική κακοήθεια, θεραπεύονται σε ποσοστό 80% με ΧΜΘ μόνο. Για το 20% των ασθενών που θα χρειαστούν μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων, θεραπεία εκλογής είναι η αλλογενής προκειμένου να υπάρξει η αντιλευχαιμική δράση του μοσχεύματος. Επιπλέον, στα παιδιά με λευχαιμία έχουν βρεθεί βλάβες στο γενετικό τους υλικό ακόμα και κατά την περίοδο της γέννησης.
- Τα νοσήματα που χρήζουν αυτόλογης μεταμόσχευσης στα πρώτα 20 χρόνια της ζωής είναι εξαιρετικά σπάνια. Και σε αυτή την περίπτωση ο μυελός των οστών ή το αίμα του ασθενούς είναι προτιμότερες πηγές αιμοποιητικών κυττάρων έναντι του ΟπΑ.
ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ
Η Ομάδα Μεταμοσχεύσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο ενημερωτικό φυλλάδιο που έχει συντάξει ειδικά για γονείς κάνει σαφές ότι μόνο η φύλαξη σε Δημόσια Τράπεζα είναι αποτελεσματική επιλογή.
ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΟπΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕ ΑΔΕΙΑ ΑΠΌ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ
Στην Ελλάδα λειτουργούν τρεις Δημόσιες Τράπεζες ΟπΑ με άδεια από το Υπουργείο Υγείας:
Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (τηλ. 2106597697, http://hcbb.bioacademy.gr/omfaloplakountiako-aima)
Αιματολογική Κλινική του Νοσοκομείου Παπανικολάου, Θεσσαλονίκη (τηλ. 2313307419).
Αιματολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ) Κρήτης (2810394726, www.cordbloodbankcrete.gr).
Πληροφορίες δίδονται στις Τράπεζες αυτές με τηλεφωνική ή διαδικτυακή επικοινωνία και με μορφή Σεμιναρίων ανοιχτών στο κοινό.
ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΟΜ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ Η ΜΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΜΦΑΛΙΚΩΝ ΜΕΣΕΓΧΥΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΟΝΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ
Ο ομφάλιος λώρος περιέχει -εκτός από αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα- και άλλους αρχέγονους κυτταρικούς πληθυσμούς, όπως τα μεσεγχυματικά προγονικά (στρωματικά) κύτταρα, που βρίσκονται κυρίως στη ζέλη του Γουάρτον (Warton’s jelly). Ανάλογα κύτταρα (μεσεγχυματικά προγονικά), ανευρίσκονται σε πολλούς άλλους ιστούς του νεογέννητου αλλά και των ενηλίκων όπως για παράδειγμα στο μυελό των οστών, στο λίπος και στον οδοντικό πολφό.
Σχετικά με ιδιότητές τους
Έχει αποδειχτεί ότι τα μεσεγχυματικά προγονικά κύτταρα, ανεξάρτητα από την πηγή προέλευσής τους, έχουν σημαντικές ιδιότητες για πιθανή χρήση στην Αναγεννητική Ιατρική, όπως η δυνατότητα να δίνουν γένεση σε πολλούς, διαφορετικούς τύπους κυττάρων (οστεοκύτταρα, χοντροκύτταρα, καρδιομυοκύτταρα, νευρικά κύτταρα κλπ) καθώς και αντιφλεγμονώδεις, ανοσορρυθμιστικές και αγγειογενετικές δράσεις. Σε αντίθεση μάλιστα με τα αιμοποιητικά, τα μεσεγχυματικά προγονικά κύτταρα μπορούν να χορηγούνται από άτομο σε άτομο χωρίς κίνδυνο απόρριψης ή ανοσολογικών αντιδράσεων, λόγω χαμηλής έκφρασης ή έλλειψης αντιγόνων ιστοσυμβατότητας τύπου Ι ή ΙΙ, αντιστοίχως.
Μελέτες
Υπάρχει μεγάλος αριθμός μελετών που συγκρίνει τις ιδιότητες των μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων από διάφορες πηγές καθώς και προκλινικές μελέτες σε πειραματόζωα που αναδεικνύουν την πιθανή αποτελεσματική δράση τους σε εκφυλιστικά και αυτοάνοσα νοσήματα, τραυματισμούς και κακοήθειες.
Ειδικά για τα μεσεγχυματικά προγονικά κύτταρα από τον ομφάλιο λώρο, υπάρχουν δημοσιευμένες περιπτώσεις ασθενών αλλά και κλινικές μελέτες διερεύνησης της χρήσης τους σε νοσήματα του νευρικού συστήματος (εγκεφαλική παράλυση, εκφυλιστικά νοσήματα, τραυματισμούς εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια), του καρδιαγγειακού, πεπτικού, μυοσκελετικού συστήματος καθώς και σε αυτοάνοσα νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη, νοσήματα των πνευμόνων, δέρματος και οφθαλμών.
Στη συντριπτική πλειοψηφία των δημοσιευμένων περιπτώσεων/μελετών, τα ομφαλικά μεσεγχυματικά προγονικά κύτταρα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν αλλογενούς προέλευσης, προέρχονταν δηλαδή από άλλο άτομο.
Παρά τη δημοσίευση περιπτώσεων ασθενών και κλινικών μελετών (κυρίως φάσης Ι), απαιτείται ακόμη μεγάλος αριθμός, καλά σχεδιασμένων κλινικών μελετών φάσης ΙΙ και κυρίως φάσης ΙΙΙ για να αποδειχτεί η όποια αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια της χρήσης των μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων.
Έτσι, η χρήση των μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων από διάφορες πηγές για θεραπευτικές εφαρμογές στον άνθρωπο, παραμένει σε πειραματικό επίπεδο.
Φαρμακευτικά προϊόντα προηγμένων θεραπειών
Θα πρέπει να τονιστεί ότι τα μεσεγχυματικά προγονικά κύτταρα που προορίζονται για κλινική (έστω και πειραματική) χρήση, έχουν υποβληθεί σε ουσιαστικής σημασίας χειρισμούς ή/και τροποποιήσεις που τα καθιστά «φαρμακευτικά προϊόντα προηγμένων θεραπειών» (Advanced Therapy Medicinal Products, ATMPs) σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) 1394/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Νοεμβρίου 2007 και σύμφωνα με τις σχετικές συστάσεις που έχει εκδώσει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (European Medicines Agency – EMA) για παρασκευάσματα που προέρχονται από τον συγκεκριμένο κυτταρικό πληθυσμό.
Συνοψίζοντας
- Δεν υπάρχει κανένα νόσημα στο οποίο να υπάρχει ένδειξη χρησιμοποίησης ομφαλικών μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων. Επομένως, δεν υπάρχει καμία απολύτως ένδειξη φύλαξης ομφαλικών μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων για ατομική ή οικογενειακή χρήση.
- Υπάρχουν ενδείξεις πιθανής αποτελεσματικότητας των ομφαλικών μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων, καθώς και μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων από άλλες πηγές, σε ποικίλα νοσήματα. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επαρκείς, καλά τεκμηριωμένες μελέτες φάσης ΙΙ και κυρίως φάσης ΙΙΙ με ομάδα ελέγχου, για απόδειξη της ασφάλειας και αντικειμενικής αποτελεσματικότητάς τους.
- Η παρασκευή και χρήση των μεσεγχυματικών προγονικών κυττάρων για κλινικές μελέτες ή για μεμονωμένους ασθενείς σε Νοσοκομείο (Hospital Exemption), εμπίπτει στην αρμοδιότητα του ΕΟΦ και διέπεται από την Ευρωπαϊκή και Ελληνική Νομοθεσία για τα «φαρμακευτικά προϊόντα προηγμένων θεραπειών» (Advanced Therapy Medicinal Products, ATMPs). Κάθε χρήση τους εκτός νομικού πλαισίου δύναται να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς.
Βιβλιογραφία
Rizk M, Aziz J, Shorr R, Allan DS. Cell-Based Therapy Using Umbilical Cord Blood for Novel Indications in Regenerative Therapy and Immune Modulation: An Updated Systematic Scoping Review of the Literature. Biol Blood Marrow Transplant. 2017 Oct;23(10):1607-1613.
Can A, Celikkan FT, Cinar O. Umbilical cord mesenchymal stromal cell transplantations: A systemic analysis of clinical trials. Cytotherapy. 2017 Sep 27. pii: S1465-3249(17)30663-1.